1. مقدمه
پروژه بزرگ ترمینال ذخیره‌سازی نفت خام و مشتقات نفتی با ظرفیت 30 میلیون بشکه در جزیره قشم، به مراحل اجرا پیش رفته است. این پروژه با ترکیب طراحی مخازن ذخیره‌سازی، ایجاد بندر پشتیبانی جامع، و پیاده‌سازی گوی شناور (SPM) را دربر می‌گیرد. با توجه به ظرفیت بی‌نظیر، تکنولوژی مکانیکی پیشرفته، و اهمیت جغرافیایی در تنگه هرمز، این پروژه به عنوان یکی از پروژه‌های حیاتی در حوزه نفت و گاز شناخته می‌شود. مجوز های لازم از جمله مجوز ارزیابی زیست محیطی و نیز مجوز سازمان پدافند غیرعامل برای این پروژه اخذ شده است. مطالعات امکان سنجی و فنی و اقتصادی برای این طرح به طور کامل صورت گرفته است. این تلاش عظیم به توسعه صنعت در منطقه کمک کرده و قابلیت تجاری و اقتصادی جزیره را بهبود خواهد بخشید.
2. اهداف و ضرورت های پروژه
مخازن ذخیره نفت به عنوان سازه‌های ژئوپلتیک و استراتژیک مناطق، نقش کلیدی در تداوم امنیت و پیشرفت اقتصادی دارند. حضور این مخازن و محل‌های ذخیره‌سازی نفت و فرآورده‌های نفتی، با توجه به ظرفیت¬ها، حجم تقاضا و مصرف، به عنوان یک عامل بسیار حیاتی برای هر کشوری شناخته می‌شوند. در ایران نیز به دلیل اهمیت چشمگیر اقتصاد نفتی، مخازن ذخیره نفت به عنوان یکی از نقاط استراتژیک با اهمیت فوق‌العاده نسبت به کشورهای دیگر معرفی می‌شوند.
ضعف تناسب بین ظرفیت مخازن نفت کشور و حجم استخراج نفت، باعث بروز مسائلی نظیر فروش مازاد نفت با هر شرایط و قیمتی می‌شود. در شرایط نامطمئن سیاسی بین‌المللی، حتی در صورت عدم موانع صادرات نفت و وجود مشتریان خارجی، فروش نفت در زمان‌های کاهش قیمت با چالش‌های زیادی مواجه خواهد شد. به دلیل عدم امکان ذخیره نفت به راحتی، نفت ذخیره شده در مخازن نفت در زمان‌های مناسب با بهره‌وری بیشتری عرضه خواهد شد. این نقش اقتصادی قابل‌توجه در بهینه‌سازی مدیریت اقتصادی کشور اساسی است.
این ضعف‌ها تنها محدود به ابعاد اقتصادی نیستند؛ بلکه از نظر پدافند غیرعامل نیز اهمیت دارند. تمرکز میادین چاه‌ها و انبارهای نفت در حوزه خلیج فارس می‌تواند در شرایط غیرعادی به مسائل امنیتی متنوعی منجر گردد. در چنین شرایطی، توزیع مناسب انبارها در نقاط مختلف کشور، به کاهش چالش‌های امنیتی کمک می‌کند و امکان ذخیره‌سازی و تأمین نفت و محصولات هیدروکربنی در هر شرایط نامناسبی فراهم می‌آورد. به‌طور کلی، احداث مخازن ذخیره‌سازی نفت در جزیره قشم، علاوه بر افزایش کارایی برنامه‌های پدافند غیرعامل ملی، باعث بهبود عملکرد کشور در تجارت بین‌المللی نفت و تحقق مزایای اقتصادی بیشتر خواهد شد.
3. اطلاعات جغرافیایی پروژه
محل اجرای پروژه در جزیره قشم واقع در تنگه هرمز است. قشم بزرگترین جزیره ایران با مساحت حدود 1491 کیلومترمربع می¬باشد.
این جزیره از شمال به بندرعباس، از شرق به جزیره لارک، از جنوب به جزیره هنگام، از جنوب غرب به جزایر تنب کوچک و تنب بزرگ احاطه می¬شود.
موقعیت جغرافیایی در تنگه هرمز باعث می‌شود که پروژه موردنظر به عنوان یک نقطه حیاتی در حوزه نفت و گاز شناخته شود.
4. شرایط آب و هوا
قشم در گروه سرزمین‌های گرم و خشک کره زمین واقع شده است.
رطوبت نسبی زیاد بوده و تا 90 درصد می‌رسد.
دمای متوسط سالیانه 26 درجه سانتی‌گراد است.
حداکثر دمای مطلق 46 درجه سانتی‌گراد و حداقل دمای مطلق 16 درجه سانتی‌گراد است.
5. اجزای اصلی پروژه
مخازن ذخیره‌سازی (Tank Farm): شامل تاسیسات، لوله‌ها و مخازن با ظرفیت 30 میلیون بشکه نفت خام و مشتقات نفتی.
بندر پشتیبانی (Supporting Harbor): شامل حوضچه آرامش، اسکله پهلوگیری، آبگیر، و تاسیسات وابسته.
گوی شناور (SPM): شامل دو SPM با فاصله 1 کیلومتر و ارتفاع 50 متر نسبت به CD و به فاصله 8 کیلومتری از مخازن.
6. فرآیندهای عملیاتی پروژه
نحوه انتقال نفت خام و مواد نفتی از کشتی به مخازن ذخیره سازی و برعکس به شرح زیر می باشد:
الف) انتقال نفت خام از کشتی به مخازن ذخیره‌سازی از طریق SPM از وسیله پمپ کارگوی کشتی و لوله‌کشی‌های زیر دریا و خشکی صورت می‌پذیرد.
ب) انتقال نفت خام از مخازن ذخیره‌سازی به کشتی مهار شده توسط SPM به صورت ثقلی و بدون استفاده از پمپ انجام می‌شود.
ج) انتقال نفت کوره، گازوئیل و بنزین از کشتی به مخازن ذخیره‌سازی از طریق اسکله نفتی پیش‌بینی‌شده در بندرگاه پشتیبانی انجام می‌گیرد.
د) انتقال نفت کوره، گازوئیل و بنزین از مخازن ذخیره‌سازی به کشتی از طریق اسکله نفتی پیش‌بینی‌شده در بندرگاه پشتیبانی انجام می‌شود.
7. جزئیات فنی
مساحت سایت مخازن: 450 هکتار
طول سایت مخازن: 3 کیلومتر
عرض سایت مخازن: 5/1 کیلومتر
ارتفاع سایت مخازن: 50 متر نسبت به CD
ظرفیت ذخیره سازی مخازن: 30 میلیون بشکه نفت خام و فرآورده های نفتی
مساحت آبگیر: حدود 25 هکتار
عمق آبگیر: 7 متر
تعداد SPM: 2 عدد
فاصله ی SPM ها از یکدیگر: 1 کیلومتر
ارتفاع SPM ها: 50 متر نسبت به CD
فاصله SMP ها از مخازن: 8 کیلومتر (4متر در خشکی و 4 متر زیر دریا)
مساحت حوضچه آرامش: حدود 40 هکتار
عمق حوضچه آرامش: 5/5 متر
تعداد پمپ خانه: 1 عدد
تعداد نیروگاه: 1 عدد با ظرفیت 5/1 مگاوات
روش لوله کشی و حفاری: HDD
8. تشریح فعالیت های پروژه به تفکیک بخش فاز احداث و فاز بهره برداری
اقدامات در فاز احداث به شرح زیر است:
• آماده سازی سایت
o آماده سازی سایت و جاده دسترسی
o تسطیح اراضی و معابر
o احداث فونداسیون تانک فارم
• احداث مخازن
o احداث تاسیسات و لوله های مخازن
o ساخت فونداسیون مخزن ها
o ساخت مخازن
• سازه و سیویل
o احداث ساختمان ها
o امور سیویل از جمله معماری زیر ساختها لوله کشی و غیره
• امور الکتریکال کنترل و ابزار دقیق
o امور الکتریکال کنترل و ابزار دقیق
o احداث نیروگاه
o احداث آب شیرین کن
o احداث شبکه داخلی آب و برق
o احداث میترینگ و سیستم کنترل
• موج شکن و اسکله
o احداث موج شکن و اسکله و تاسیسات وابسته
o احداث بالهای شرقی و غربی موج شکن
o لایروبی محوطه موج شکن
o احداث آبگیر
o احداث پمپ خانه
o احداث پمپ و تاسیسات اطفای حریق با تعداد ۳ پمپ
• خطوط لوله خشکی و دریایی
o احداث خط لوله بخش خشکی
o احداث خط لوله بخش دریایی
o احداث PLEM
• خرید و استقرار شناورهای پشتیبانی
در فاز بهره برداری پروژه نیز اقدامات اجرایی به شرح زیر خواهد بود:
• پهلوگیری و پردازش نفت
o پهلوگیری کشتی¬های نفتکش در مجاورت SPMها و اسکله
o تخلیه و پمپاژ نفت خام از SPM ها به درون مخازن
o تخلیه و پمپاژ بنزین و گازوییل از شناورها به درون مخازن
• نگهداری و تعمیرات
o تخلیه نفت خام گازوییل و بنزین از مخازن به شناورهای پهلو گرفته در SPMها و اسکله
o تعمیر و نگهداری مخازن خطوط لوله و سایر تاسیسات
o لایروبی موج شکن
• مدیریت زیر ساخت ها
o نگهداری فضای سبز
o برداشت آب از دریا و تصفیه آن
o تخلیه تلخابه آب شیرین کن به دریا
• فعالیت های جانبی
o فعالیت واحد آتش نشانی
o تردد و فعالیت کارکنان طرح
9. فاز بندی کلی پروژه (آماده سازی، ساخت و ساز، اجرا و بهره برداری و …)
در فاز اول دریافت و ذخیره سازی نفت خام به ظرفیت 10 میلیون بشکه پیش بینی گردیده است. در فازهای 2 و 3 ظرفیت ذخیره سازی مجموعا به 30 میلیون بشکه افزایش پیدا خواهد کرد و علاوه بر ذخیره سازی نفت خام، ذخیره سازی نفت کوره، بنزین و گازوئیل در پروژه پیش بینی گردیده است. در فاز اول تنها یک SPM و محوطه مخازن مربوط به ذخیره سازی نفت خام ساخته خواهد شد. در فاز دوم محوطه مخازن طرح توسعه یافته و در فاز سوم به همراه احداث SPM دوم، خطوط لوله انتقال فرآورده ها، موج شکن و اسکله و در نهایت محوطه مخازن تکمیل شده و مخازن ذخیره دیگر فرآورده ها از جمله بنزین و گازوئیل نیز تکمیل می گردد.
10. خاتمه و چشم‌انداز پروژه: گذری بر پیشرفت‌ها و آینده‌ی درخشان
پروژه ترمینال ذخیره‌سازی نفت در جزیره قشم به عنوان یک گام حیاتی در توسعه صنعت نفت و گاز کشور با اهداف روشن و بهره‌گیری از تکنولوژی پیشرفته، موفق به ابراز اهمیت خود در این حوزه نموده است. این پروژه با در نظر گرفتن اهداف اقتصادی، امنیتی و محیطی، نقش برجسته‌ای را در تحقق اهداف کلان کشور ایفا می‌کند. با افتخار، شرکت پناه ساز ایران به عنوان مجری این پروژه استراتژیک، با پیگیری اهداف روشن و بهره‌گیری از تکنولوژی پیشرفته، به دنبال ارائه یک راهکار جامع و بهینه در زمینه توسعه صنعت نفت و گاز کشور می‌باشد. اعتقاد ما به موفقیت این پروژه و نقش بارز آن در اهداف اقتصادی و توسعه منطقه، به ما امید می‌دهد. امیدواریم که با بهره‌مندی از تجربیات و تخصص‌های این شرکت، این پروژه نه تنها به بهبود عملکرد صنعت نفت و گاز بلکه به ترقی اقتصاد کشور و تحقق مزایای گسترده‌تری منجر گردد.